نکاتی که هر پدر و مادری باید درباره نقش هنر در رشد کودک بداند
کودکان می‌بینند و یاد می‌گیرند. حتما این جمله معروف را شنیده‌ایم. به طور کلی تجربیات آغازین زندگی کودک نقش بسیار مهمی در دید او نسبت به زندگی و آینده‌اش دارد. بنابراین ممکن است هر پدر و مادری این سوال را بپرسد که اگر کودکم را با آثار هنری آشنا کنم، این هنر در رشد کودک چه تغییری ایجاد می‌کند؟
ما در این مقاله قصد داریم تا مهم‌ترین نکاتی که باید در این زمینه بدانید را بررسی کنیم. ابتدا به این سوال پاسخ می‌دهیم که آیا آثار هنری بر شناخت و رشد کودکان اثر دارند یا خیر و سپس نحوه این اثر را بررسی می‌کنیم و می‌بینیم که هنر از جنبه‌های مختلفی کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مسئله بعدی که مورد بررسی ما قرار می‌گیرد این است که هنر در آینده کودکانمان چه نقشی ایفا می‌کند و چطور می‌توانیم آن‌ها را با هنر مواجه کنیم. در پایان به این سؤال پاسخ خواهیم داد که چطور باید کودک هنرمند و خلاق را تربیت کنیم.
بسیاری از نکاتی که در این مقاله در رابطه با هنر در رشد کودک بیان می‌کنیم مناسب والدینی است که قصد تربیت فرزندان خلاق و موفق دارند. این نکات به شما کمک خواهند کرد تا ذهن کودک خلاقتان را بهتر بفهمید و بتوانید با او ارتباط بهتری برقرار کنید.
حواستان به نقش هنر در ذهن کودکتان باشد!
نقاشی‌هایی که کودکان می‌کشند نشان‌دهنده رشد قابلیت‌های ادراک محیطی آن‌هاست و از طرف دیگر حالت‌های روان‌شناختی آن‌ها را نیز نشان می‌دهد. کودکان از طریق هنر شرایط خانواده و محیط آموزشی خود را ترسیم می‌کنند و به همین دلیل نمی‌توان نقش هنر در رشد کودک را نادیده گرفت.
خیال و تصور نقش بسیار مهمی در رشد شناختی کودک دارد. بسیاری از کودکان از طریق این نمادپردازی‌ها و خیال‌پردازی‌ها تمایلات و استعدادهای خود را نشان داده یا آن‌ها را کشف می‌کنند. روبه‌رو کردن کودکان با هنر باعث تحریک شدن حواس و همچنین به حرکت افتادن خیالات آن‌ها می‌شود.
تحقیقات و پژوهش‌های علمی زیادی در زمینه اثرگذاری هنر بر قوای شناختی و قابلیت‌های ذهنی کودکان انجام شده است که نشانگر این هستند که هنر می‌تواند نقش ویژه و برجسته‌ای در بالا بردن قابلیت‌های کودک در جهت ابراز خود و احساساتش داشته باشد و همچنین می‌تواند راهی برای رسیدن به افکار و احساسات او باشد.
حالا سؤال اینجاست که هنر به شکل و از چه روشی می‌تواند برای رشد کودک اثرگذار باشد. هنر در رشد کودک نقش بسیار ویژه‌ای دارد که به هیچ عنوان نباید آن را دست کم بگیریم. در ادامه این مقاله به بررسی نحوه اثر هنر در رشد کودک می‌پردازیم.
هنر، نردبان کودکان برای پیشرفت!
هنر در رشد کودک به شیوههای مختلف نقش ایفا می‌کند و می‌تواند به خوبی نشانه‌هایش را در رفتار، کردار، گفتار و ابرازگری‌های کودک نشان دهد. تردیدی نیست که کودکان هنگام مواجهه با هنر با دنیایی جدید مواجه می‌شوند پس قطعا مناسب است که ما به واکاوی این آثار در حیات روان‌شناختی کودک بپردازیم.
- تقویت خلاقیت
یکی از نکات مهم برای رشد کودکان، خلاقیت است. کودکان از طریق خلاقیت می‌توانند خود را بروز دهند و چیزهای جدید را امتحان کنند. بهترین راه برای بالا بردن خلاقیت کودکان این است که حواس آن‌ها را با مدل‌های مختلف هنر، رنگ‌ها و طرح‌های مختلف آشنا کنیم. به شکلی ساده صرفا رو به رو کردن آن‌ها با آثار هنری باعث می‌شود که مواد مورد نیاز برای خلق و آفرینش و همچنین بروز دادن احساسات خود را پیدا کنند. - تقویت قوای شناختی کودکان
هم‌زمانی که کودکان نقاشی می‌کشند یا با آثار هنری رو به رو می‌شوند در مورد جهان پیرامون خود اطلاعاتی کسب می‌کنند که این اطلاعات حاوی رنگ‌ها، اشکال و اندازه اشیاء است. وقتی که از رنگ و دیگر ابزار هنری استفاده می‌کنند در حال برنامه ریزی، آزمایش کردن و حل مسئله هستند. موقع ترکیب کردن رنگ‌ها کودکان به قانون علیت پی‌می‌برند. هنر به کودکان این شانس را می‌دهد تا تصمیم گیری کنند و از تجربه‌شان در آینده استفاده خواهند کرد. - فرصتی برای ابراز خود به کودکان می‌دهد
یکی از نقش‌هایی که هنر برای کودک ایفا می‌کند این است که کودکان هنگام مواجهه با آثار هنری متوجه می‌شوند که به شیوههای گوناگونی می‌توانند احساسات خود را ابراز کنند یا حتی از طریق آثار هنری می‌توانند با آن‌ها همانندسازی و همذات پنداری داشته باشند. این روش ابراز کردن خود به کودکان کمک می‌کند که استرس‌هایی که ناشی از عوامل طبیعی هستند را به خوبی مدیریت کنند و بتوانند به این طریق بلوغ و رشد بهتری داشته باشند.
هنر در رشد کودک موثر است و به کودک کمک می‌کند تا احساس فردیت خود را از طریق ارتباط منحصر به فردی که با آثار هنری دیگر یا اثر هنری خودش دارد پیدا کند. - هنر باعث تقویت مهارت‌های فیزیکی می‌شود
یکی دیگر از مواردی که باید در زمینه اثر هنر در رشد کودک به آن اشاره کنیم تقویت مهارت‌های فیزیکی است. این زمانی اتفاق می‌افتد که کودکان خودشان درگیر درست کردن یک اثر هنری شوند. با تلاش برای ایجاد یک اثری هنری جذاب، کودک سعی می‌کند از انگشتان، چشم‌ها و دیگر اندام‌های حرکتی‌اش بیشتر و بهتر بهره گیرد. این به کودکان کمک می‌کند که کنترل بیشتری بر قوای حرکتی خودشان داشته باشند.
هنر، زیربنای آینده کودک است
نکته‌ای که حتما باید به آن توجه کنیم این است که هنر در رشد کودک نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و این نقش نه تنها در دوران کودکی برای کودک مهم است بلکه در بزرگسالی نیز اثرگذار خواهد بود. هر کودکی با یک سری استعدادهای ژنتیکی و روانی به دنیا می‌آید اما این فقط یک نیمه ماجراست. نیمه دیگر داستان مربوط به محیط می‌شود و این‌که چطور محیط می‌تواند روی خلاقیت و رشد کودک اثرگذار باشد.
نباید این طور فکر کنیم که صرفا با مواجه کردن کودکان با آثار هنری در آینده یک هنرمند خلاق خواهیم داشت. اکثر هنرمندان نوابغی بودند که هوش بسیار بالا و معیارهای شخصیتی منحصر به فردی داشتند. مواجه کردن کودکان با هنر ممکن است در آینده یک پیکاسو، موزارت یا هر هنرمند مشهور دیگری که می‌شناسید را نسازد ولی قطعا در دیدگاه او اثرگذار است.
اکنون می‌دانیم که تجربیات اولیه کودکان در مواجهه با دنیا و جهان پیرامونی‌شان بسیار در دیدگاه‌های آنان در بزرگسالی موثر است. کودکان با استفاده از تجربه‌های اولیه می‌توانند در آینده وقایع و پیامدهایی که رخ می‌دهد را تفسیر کنند یا یاد بگیرند که چطور احساسات خود را ابراز کنند.
کودکی که از آغاز با آثار هنری و هنرورزی مواجه بوده، تمام اثراتی که هنر باید بر قوای شناختی، حسی و حرکتی‌اش داشته باشد را پذیرفته و از طریق کسب این مهارت‌ها می‌تواند در بزرگسالی تصمیمات بهتر و دقیق‌تری بگیرد و البته که می‌تواند بهتر احساسات خود را پردازش و آن‌ها را ابراز کند.
یکی دیگر از مسائلی که می‌تواند در ارتباط با هنر در رشد کودک قابل ذکر باشد این است که هنر می‌تواند منبعی الهام‌بخش برای معنایابی و ارزش گذاری در زندگی تلقی شود. یکی از مشکلات روانی و خاص بزرگسالان این است که با پوچی و نیستی در دنیا دست و پنجه نرم می‌کنند. یکی از راه‌های درمان و مقابله با این پوچی و بی‌معنایی استفاده از هنر است. هنر، در انواع مختلفش می‌تواند الهام‌بخش معنا و دیدن رویدادها از منظری دیگر باشد، منظری که به فرد کمک می‌کند تا از طریق آن زندگی‌اش را ارزش گذاری کند.
بنابراین به طور کلی می‌توان این طور نتیجه گرفت که هنر در رشد کودک اثرات عمیقی می‌گذارد و همین رشد در آینده و سنین بزرگسالی نیز تجسم خود را به شیوههای گوناگون نشان می‌دهد که در این قسمت تنها به برخی از مهم‌ترین موارد آن اشاره کردیم.
چطور کودکم را با هنر آشنا کنم؟
موضوع دیگری که ممکن است به آن توجه داشته باشید و در آن نیاز به راهنمایی وجود داشته باشد این است که چطور می‌توانید کودک خود را با هنر آشنا کنید. طبیعتا هنر محدوده وسیعی از فعالیت‌ها را شامل می‌شود و روش‌های مختلفی برای مواجه کردن کودک وجود دارد اما این‌که صرفا کودک را برای مثال به گالری‌های نقاشی ببریم و موزه آثار ون گوگ را نشانش بدهیم خوب است؟ طبق تجربیات معلمین و مربیان رشد کودکان این نکات بهتر است در یاد دادن هنر به کودک در نظر گرفته شوند تا هنر در رشد کودک اثر قابل قبولی داشته باشد:
- ابتدا اصول هنری را به کودکان بیاموزید. به آن‌ها یاد بدهید چطور از مداد استفاده کنند و اشکال اساسی مثل دایره و مربع را بکشند. همچنین سعی کنید به آن‌ها نشان دهید که ترکیب‌های رنگی مختلف چطور درست می‌شوند. این باعث می‌شود که کودکان مهارت بیشتری در شناخت اثر هنری پیدا کنند و در عین حال خودشان نیز بهتر عمل کنند.
- سعی کنید فعالیت‌های دستی یا اصطلاحا کاردستی‌ها را به عنوان بخشی از فعالیت هنری کودکان در برنامه‌شان بگذارید. یادگیری کودکان زمانی که از دست‌ها و اندام‌های حرکتی‌شان استفاده می‌کنند بسیار بیشتر است. بنابراین مواد مختلف و لازم برای درست کردن کاردستی‌ها از جمله کاغذ، مقوا، ماژیک و… را در اختیار کودک قرار دهید.
- کودکان امروزه فرزئدان عصر تکنولوژی هستند و رابطه بسیار خوبی با آن برقرار می‌کنند. تکنولوژی برای آن‌ها مسئله‌ای مصنوعی و ساختگی نیست بلکه بخشی از واقعیت طبیعی آن‌هاست. به همین دلیل می‌توانید از این امکانات برای یاد دادن هنر به کودک استفاده کنید. برنامه‌های تلفنی و هوشمند بسیاری وجود دارند که در این زمینه می‌توانند به شما کمک کنند.
- سعی کنید در فعالیت‌های هنری کودکان از جلوه‌های بصری استفاده کنید. هنر در رشد کودک از طریق برقراری ارتباط با حس بینایی آن‌ها اثر می‌گذارد. بنابراین وقتی در دنیای واقعی مثالی دیدید که می‌تواند جنبه هنری داشته باشد آن را به کودکتان نشان دهید و سعی کنید دنیای پیرامونش را مثل یک نقاشی هنری ببینند.
- کودکان را تشویق به آزمون و خطا کنید. خلاقیت فرایندی خطی نیست بلکه کاملا رفت و برگشتی است بنابراین کودکان را از اشتباه کردن نترسانید و بگذارید ایده‌های خودشان را پیاده سازی کنند و نتیجه‌اش را در پایان ببینند.
- از واژگان هنری برای آموزش دادن هنر به کودک استفاده کنید. ارائه این واژگان به کودکان کمک می‌کنند که عناصر مربوط به هنر را بهتر درک کنند. برخی از مهم‌ترین مواردی که باید به آن‌ها یاد بدهید شامل خط صاف، صورت، فضا و رنگ می‌شوند.
- هنگامی که کودک یک اثر هنری درست کرده است یا با یک اثر مواجه شده باید پاسخ (feedback) مناسبی به او بدهید. آن‌ها را تشویق کنید تا کارشان را به اشتراک بگذارند و به آن‌ها بگویید که چطور می‌توانند کار خودشان را بهتر کنند. همیشه یادتان باشد که روی جنبه‌های مثبت کارشان تمرکز کنید.
در آخر این نکته باید به خاطر سپرده شود که هنر در رشد کودک زمانی موثر است که کودک این کار را یک فعالیت دل‌خواهانه و جذاب تلقی کند. بنابراین اگر این موضوع برای کودک جذاب نیست و مواجهه با هنر از طریق یک فرایند خشک و فعالیت جدی برایش رخ دهد ممکن است نسبت به آن حس بدی پیدا کند و نتواند ارتباطی که شما می‌خواهید را با اثر هنری برقرار نماید.
راه تربیت کودک هنرمند و خلاق را بشناس!
کودکان خلاق و هنرمند غالبا دارای رتبه هوشی بسیار بالا هستند و شخصیت‌هایی دارند که در طیف شخصیتی تجربه پذیری در درصد بالای جامعه قرار می‌گیرند. با این حال اگر با کودکی خلاق و هنرمند مواجه شدید احتمال این‌که تبدیل به نابغه‌ای بزرگ شود کم است چون رقابت بسیار بالاست. ما تصور می‌کنیم که این افراد دارای توانایی و مهارت اجتماعی و احساسی برای کار در جامعه نیستند. با این حال وقتی پژوهش‌ها در این زمینه را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم که کمتر از نیمی از افرادی که دارای بهره هوشی بالا هستند در مسائل اجتماعی مشکل دارند. پس مشکل کجاست؟
مشکل از آنجاست که آن‌ها یاد نمی‌گیرند که ایده‌های اصیل خود را پرورش دهند. این کودکان تلاش بیش از اندازه‌ای می‌کنند تا تأیید و رضایت والدین و بعدها معلمین خود را کسب کنند ولی با یک مسئله ناگوار در نهایت مواجه می‌شوند: تمرین کار را بهتر می‌کند ولی چیز جدیدی نمی‌سازد در حالی که خلق آثار هنری یعنی آفرینش چیزی جدید.
یکی از پژوهش‌هایی که در زمینه تربیت فرزندان خلاق انجام شده خانواده‌هایی را که در ساختار مدرسه‌شان جزو پنج درصد برتر خلاق بودند و خانواده‌هایی را که فرزندانشان عادی بودند مقایسه کرده است. والدین فرزندان عادی حداقل 6 قانون داشتند مثلا برنامه مشخص برای انجام تکالیف روزانه و زمان خواب و این در حالی بود که خانواده‌هایی که دارای فرزندان شدیداً خلاق بودند به طور میانگین یک قانون داشتند.
هنگامی که روان‌شناسان خلاق‌ترین معماران آمریکایی را با افراد ماهر در همان زمینه که به آن اندازه خلاق نبودند مقایسه کردند این نکته را متوجه شدند که والدین معماران خلاق یک کار را دائما انجام می‌داند: تاکید بر پیشرفت منش اخلاقی خودِ فرد بود.
والدینی که فرزندانشان را به سمت موفقیت و پیشرفت تشویق می‌کنند خوب هستند ولی همچنین لازم است که به کودکان بیاموزند تا از کارشان لذت ببرند. آزادی، علتِ اصیل خلاقیت است.
بنجامین بلوم یک پژوهش درباره ریشه‌های ابتدایی زندگی بزرگ‌ترین موسیقی‌دان‌ها، هنرمندان، ورزشکاران و دانشمندان انجام داد و فهمید که والدین این افراد هیچ گاه رویای بزرگ کردن یک فرزند فوق‌العاده و نابغه را نداشتند. آن‌ها صرفا پاسخ‌های مثبتی به خلاقیت و تحرک کودکانشان نشان می‌دادند و آن‌ها را در مسیری که خودِ کودک به شکلی اصیل آن را انتخاب کرده بود، هدایت و تشویق می‌کردند.
چند قانون را برای مواجهه با کودک خلاق باید در نظر داشته باشید تا اثر هنر در رشد کودک را به خوبی ببینید:
- ریشه فعالیت کودک باید در هیجان باشد نه قانون.
- آزادی کودک در خلاقیت نباید محدود شود.
- دنبال ایده‌های اصیل کودک باشید نه تقلیدهایش.
سخن پایانی
رشد و تربیت کودکان مسئله بسیار مهمی است و هر والدی باید آگاهی کافی و مناسبی از استعدادها، قابلیت‌ها و توانایی‌های کودکش داشته باشد. کودکان خلاق و هنرمند می‌توانند چالش تربیتی سخت و دشواری برای والدین باشند. از طرفی رو به رو کردن کودکان با هنر به آن‌ها دنیایی جدید نشان می‌دهد تا از طریق آن خودشان را ابراز کنند و احساساتشان را واکاوی و به ما بزرگسالان نشان دهند؛ هرچند از طرف دیگر ممکن است این آزادی باعث آشفتگی و آشوبی در حال و روان کودک شود و مدیریت این چالش برای والدین سخت و دشوار باشد.
هدف ما از نوشتن این مقاله این بود که شما را با مهم‌ترین نکات مرتبط با هنر در رشد کودک آشنا کنیمو سعی کردیم تا به طور کلی به مسائل تربیتی پیرامون این موضوع نیز اشاره کنیم. به نظر شما سختی‌ها و دشواری‌های تربیت کودک خلاق به خوبی‌ها و شیرینی‌هایش می‌ارزد؟ نظرات خود را با ما در راه رشد به اشتراک بگذارید.
منابع
Opinion | How to Raise a Creative Child. Step One: Back Off – The New York Times (nytimes.com)
Teaching the Elements of Art To Kids – Ms Artastic
Top Eight Tips for Teaching Art to Children | Deep Space Sparkle